ความเชื่อในดินแดนต่างๆ ของไทย
รูปพญานาคแกะสลัก ประดับราชรถพระโกศของเจ้ามหาชีวิตศรีสว่างวัฒนา ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่โรงเมี้ยนโกศ วัดเชียงทอง หลวงพระบางในด้านของดินแดนสยามหรือประเทศไทยของเรานั้น ก็มีความเชื่อเรื่องนาคปรากฏอยู่มากมาย
ภาคเหนือ
มีตำนานเกี่ยวกับพญานาคอยู่เช่นกัน ดังในตำนานสิงหนวัติซึ่งเป็นตำนานเก่าแก่ของทางภาคเหนือเอง "เมื่อเจ้าเมืองสิงหนวัติอพยพคนมาจากทางเหนือ พญานาคแปลงกายมาช่วยชี้ที่ตั้งเมืองใหม่ และขอให้อยู่ในทศพิธราชธรรม พอตกกลางคืนก็ขึ้นมาสร้างคูเมืองเป็นเมืองนาคพันธุ์สิงหนวัติ ต่อมายกทัพปราบเมืองอื่นได้และรวมดินแดนเข้าด้วยกันจึงเปลี่ยนชื่อเป็น แคว้นโยนกนคร ต้นวงศ์ของพญามังรายผู้ก่อกำเนิดอาณาจักรล้านนานั่นเอง"
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
นาคล้วนมีส่วนร่วมในตำนานอย่างชัดเจน เช่น ผู้คนที่อาศัยอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำโขงเชื่อว่า แม่น้ำโขงเกิดจากการแถตัวของพญานาค นอกจากนี้ยังรวมถึงบั้งไฟพญานาค โดยมีตำนานว่าในวันออกพรรษาหรือเป็นวันที่พระพุทธเจ้าเสด็จจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ พญานาคแห่งแม่น้ำโขงต่างชื่นชมยินดี จึงเฮ็ด(จุด)บั้งไฟถวายการเสด็จกลับของพระพุทธเจ้าจนกลายเป็นประเพณีทุกปี และเนื่องจากเชื่อว่าพญานาคเป็นเจ้าบาดาล เป็นผู้ให้กำเนิดน้ำ ดังนั้นเมื่อชาวนาจะทำพิธีแรกไถนา จึงต้องดูวัน เดือน ปี และทิศที่จะบ่ายหน้าควายเพื่อไม้ให้ควายลากไถไปในทิศที่ทวนเกล็ดนาค ไม่อย่างนั้นการทำนาจะเกิดอุปสรรคต่างๆ ขึ้น
นับว่าเป็นเรื่องเหลือเชื่อ และเป็นสิ่งมหัศจรรย์แห่งลุ่มแม่น้ำโขงที่แท้จริง เพราะลูกไฟประหลาดหรือที่เรียกว่า "บั้งไฟพญานาค" นี้เกิดขึ้นเฉพาะในเขต จ.หนองคายเท่านั้น ตามแนวแม่น้ำโขง ไม่มีขึ้นที่อื่นแม้จะอยู่ตามริมแม่น้ำโขงเช่นกัน จึงนับได้ว่าหนองคายกับเวียงจันทน์ สมัยก่อนนั้นการปกครองและการสร้างเมืองโดยพญานาค จึงได้รับอิทธิพลนี้เช่นกัน ถึงแม้ว่าจะถูกแยกการปกครอง และแยกประเทศออกจากกัน แต่ในความเป็นจริงทางภูมิศาสตร์ก็เป็นพื้นที่เดียวกัน ตำนานประเพณีต่างๆ ของคนแถบลุ่มแม่น้ำโขง จะเกี่ยวข้องกับพญานาคกันทั้งนั้น เพราะพญานาค หมายถึง ความอุดมสมบูรณ์ทางการเกษตร และความเป็นอยู่ของมนุษย์
พญานาคกับตำนานปรัมปราของไทย
ใต้เมืองโพนพิสัย
ลักษณะของอำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคายที่ตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้ำโขง ด้านหัวเมืองจะมีลำห้วยหลวงไหลออกมา เรียกว่า ปากห้วยหลวง ตรงข้ามกับอำเภอโพนพิสัย คือ บ้านโดน ที่ขึ้นกับเมืองปากงึม ทุกวันนี้มีเรื่องเล่าขานเกี่ยวกับเมืองบาดาลที่เชื่อว่าอยู่ใต้อำเภอโพนพิสัย ว่า ในหน้าแล้งจะมีหาดทรายขึ้นกลางแม่น้ำโขง แต่บริเวณอำเภอโพนพิสัยหาดทรายนี้จะขึ้นอยู่ฝั่งลาว บริเวณบ้านโดน วันหนึ่งในหน้าแล้งตอนเที่ยงวัน ได้มีหญิงสาวชาวบ้านโดนคนหนึ่ง ได้ลงมาตักน้ำเพื่อไปดื่ม โดยมีกระป๋องน้ำ(หาบครุ)ลงมาที่หาดทราย เพราะบริเวณนั้นมีน้ำออกบ่อ(น้ำริน)เมื่อลงมาแล้วได้หายไป ชาวบ้านลงมาเห็นแต่กระป๋องน้ำ (หาบครุ) พ่อ แม่ ต่างก็ตามหากันแต่ไม่พบ จนครบ 7 วัน เมื่อไม่เห็นลูกสาว และคิดว่าลูกสาวคงจมน้ำตายแล้ว จึงได้พร้อมกับญาติพี่น้อง ชาวบ้านจัดทำบุญอุทิศให้ ในตอนกลางคืนก็มีหมอลำสมโภช
จนเวลาต่อมาเวลาประมาณเที่ยงคืน ลูกสาวคนที่เข้าใจว่าจมน้ำตาย ก็ปรากฏตัวขึ้นที่บ้าน ขณะที่ชาวบ้านกำลังฟังหมอลำกันอยู่ ทำให้ญาติพี่น้องแตกตื่นกันเป็นอย่างมาก บางคนก็วิ่งหนีเพราะคิดว่าเจอผีหลอกเข้า สุดท้ายลูกสาวจึงได้เล่าเรื่องราวที่เกิดขึ้นให้ฟัง หลังจากที่ตั้งสติได้ และแล้วญาติพี่น้องก็เข่ามาร่วมวงนั่งฟัง หญิงสาวเล่าให้ทุกคนฟังว่า
"วันนั้นอากาศร้อนมาก น้ำดื่มหมดโอ่ง เมื่อลงไปเพื่อจะตักน้ำ เมื่อวางกระป๋องน้ำ(หาบครุ) ปรากฏว่าเห็นมีหมู เหมือนกับว่าได้ยกเท้าหน้าเรียกให้เข้าไปหา ตนได้เดินเข้าไปหา แล้วหมูตัวนั้นก็บอกว่าให้หลับตา จะพาลงไปเมืองบาดาล พอหลับตาได้สักครู่ หมูตัวนั้นก็บอกให้ลืมตา
เมื่อลืมตาขึ้นปรากฏว่าตนมาอยู่อีกเมืองหนึ่ง ซึ่งมีลักษณะเหมือนกับเมืองมนุษย์ มีดิน มีบ้านเรือนเรียงรายกันอยู่ แต่จะมีแปลกก็ตรงที่ ทุกคนจะนุ่งผ้าแดง และมีผ้าพันศีรษะเป็นสีแดงเหมือนกัน โดยด้านหน้าจะปล่อยให้ผ้าแดงห้อยลงเหมือนกับหัวงู เมื่อเดินตามชายคนนั้น (กลับร่างหมู กลายเป็นคน) ก็มีชาวบ้านถามกันว่า นำมนุษย์ลงมาทำไม (เพราะกลิ่นมนุษย์ต่างกับเมืองบาดาล) ชายคนนั้นก็บอกว่าพามาเที่ยวดูเมือง ได้เดินไปเรื่อยๆ เมื่อแหงนหน้ามองดูท้องฟ้ากลับปรากฏว่าเป็นสีน้ำตาลอ่อนๆ เหมือนสีขุ่นๆ ของน้ำ
ชายคนนั้นได้บอกว่า นี่เป็นเมืองบาดาล และเป็นเมืองหน้าด่าน ส่วนตัวเมืองหลวงนั้นยังอยู่อีกไกล และชาวเมืองจะมีงานสมโภชเมื่อถึงวันออกพรรษาของเมืองมนุษย์ ซึ่งถือว่าตลอด 3 เดือน ที่เข้าพรรษานั้นเหล่าชาวเมืองที่นี่ก็จะจำศีลปฏิบัติธรรมเพื่อเป็นการบูชาพระพุทธเจ้า หลังจากที่เดินชมเมืองอยู่ไม่นาน ชายคนนั้นก็ได้นำขึ้นมาส่ง โดยการเดินมาทางเดิม ก็เป็นการเดินมาเรื่อยๆ แต่ได้ขึ้นมายืนอยู่บริเวณหาดทรายเหมือนเดิม แล้วก็ได้ขึ้นมาหาพ่อ แม่ นี้"
จากการเล่าของลูกสาว พ่อ แม่ ญาติพี่น้องจึงได้จัดงานทำบุญทำพิธีสู่ขวัญ เพื่อเป็นการต้อนรับขวัญให้กับลูกสาว ต่อมาอีก 7 วัน ลูกสาวก็ได้เจ็บป่วยและเสียชีวิตในที่สุด (เหตุการณ์นี้สอบถามได้จากผู้เฒ่า ผู้แก่ชาวโพนพิสัย คุ้มวัดศรีเกิดได้)
จากที่อาจารย์เคยแนะนำถึงวิธีการบูชาพญานาคมาแล้วก่อนหน้านี้ คือให้นำรูปภาพหรือรูปปั้นพญานาคที่เคารพบูชามาแช่น้ำ หรือประพรมด้วยน้ำปรุงต่างๆ หรือทาด้วยน้ำมันจันทร์หอม ถวายผลไม้ อาทิ กล้วย มะพร้าว ส้ม ห้ามถวายเนื้อสัตว์เพราะท่านเป็นผู้รักษาศีล และบูชาด้วยดอกไม้ขาวมีกลิ่นหอมอย่างดอกมะลิสด กุหลาบขาว เป็นต้น และให้นั่งสมาธิสวดมนต์ อุทิศบุญถวายท่าน
เคล็ดลับวิธีการบูชาพญานาคที่จะช่วยเพิ่มความเป็นศิริมงคลอย่างสูงแก่ชีวิตท่าน โดยเคล็ดลับสำคัญ คือ การรักษาศีล 5 โดยเฉพาะศีลข้อ 4 มุสาวาทา เวระมะนี เป็นข้อที่พญานาคให้ความสำคัญมาก คือ การรักษาคำพูด การไม่โกหก และเคล็ดลับต่อมาเป็นการบูชาด้วย “การถวายบุญและด้วยการสวดมนต์” โดยในพระไตรปิฎกได้เล่าเรื่องของพญานาคที่แปลงกายมาเป็นมนุษย์ มาขอบวช เพราะเกลียดกำเนิดนาค จึงคิดหาวิธีที่จะพ้นจากกำเนิดนาค ต่อมาพอความจริงปรากฏ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงทรงประทานพระพุทธโธวาทนี้แก่นาคตนนั้นว่า “พวกเจ้าเป็นนาคมีความไม่งอกงามในธรรมวินัยนี้เป็นธรรมดา” ไปเถิดเจ้านาค เมื่อพระพุทธองค์ให้นาคสึก นาครู้สึกเสียใจเป็นอย่างมาก น้อยเนื้อต่ำใจว่าตนไม่ได้เกิดเป็นมนุษย์ จึงขอร้องให้หมู่ภิกษุเรียกผู้ที่จะบวชเป็นพระว่า “นาค” เพื่อเป็นการระลึกถึงตน และชื่อของตนจะได้ปรากฏอยู่ชั่วกาลนาน และนี่ก็คือที่มาของคำว่านาค
ดังนั้นหากคุณมีโอกาสได้ไปร่วมพิธีงานบุญโดยเฉพาะงานบวชนาค หรือมีโอกาสได้บวชด้วยตนเอง เมื่ออุปสมบทเรียบร้อยแล้ว ขอให้ตั้งจิตอธิษฐานอุทิศบุญให้แก่พญานาคราช จะถือเป็นการถวายบุญเพื่อท่าน รวมถึงการทำบุญในวาระสำคัญต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นงานบุญ วันมาฆบูชา วันเข้าพรรษา วันวิสาขบูชา หรืองานทอดผ้าป่า งานทอดกฐิน หรือแม้กระทั่งการใส่บาตรตอนเช้า ให้คุณน้อมนำบุญกุศลเหล่านั้นอุทิศให้แก่พญานาคราช ด้วยการกรวดน้ำอุทิศหรือระลึกถึงท่าน ก็นับว่าเป็นบุญสัมพันธ์ที่ยิ่งใหญ่แล้ว
ส่วนการบูชาด้วยการสวดมนต์ ให้บูชาด้วย “บทขันธปริตร” (ขันธปิตร) เพื่อแผ่เมตตาให้กับพญานาคราชทุกตระกูล ดังนี้
วิรูปักเขหิ เม เมตตัง เมตตัง เอราปะเถหิ เม
ฉัพยาปุตเตหิ เม เมตตัง เมตตัง กัณหาโคตะมะเกหิ จะ
อะปาทะเกหิ เม เมตตัง เมตตัง ทิปาทะเกหิ เม
จะตุปปะเทหิ เม เมตตัง เมตตัง พะหุปปะเทหิ เม
มา มัง อะปาทะโก หิงสิ มา มัง หิงสิ ทิปาทะโก
มา มัง จะตุปปะโท หิงสิ มา มัง หิงสิ พะหุปปะโท
รูปปั้นพญานาคเชียงราย
รูปปั้นพญานาคเชียงใหม่
รูปปั้นพญานาคน่าน
รูปปั้นพญานาคพะเยา
รูปปั้นพญานาคแพร่
รูปปั้นพญานาคแม่ฮ่องสอน
รูปปั้นพญานาคลำปาง
รูปปั้นพญานาคลำพูน
รูปปั้นพญานาคอุตรดิตถ์
รูปปั้นพญานาคกาฬสินธุ์
รูปปั้นพญานาคขอนแก่น
รูปปั้นพญานาคชัยภูมิ
รูปปั้นพญานาคนครพนม
รูปปั้นพญานาคนครราชสีมา
รูปปั้นพญานาคบึงกาฬ
รูปปั้นพญานาคบุรีรัมย์
รูปปั้นพญานาคมหาสารคาม
รูปปั้นพญานาคมุกดาหาร
รูปปั้นพญานาคยโสธร
รูปปั้นพญานาคร้อยเอ็ด
รูปปั้นพญานาคเลย
รูปปั้นพญานาคสกลนคร
รูปปั้นพญานาคสุรินทร์
รูปปั้นพญานาคศรีสะเกษ
รูปปั้นพญานาคหนองคาย
รูปปั้นพญานาคหนองบัวลำภู
รูปปั้นพญานาคอุดรธานี
รูปปั้นพญานาคอุบลราชธานี
รูปปั้นพญานาคอำนาจเจริญ
รูปปั้นพญานาคกำแพงเพชร
รูปปั้นพญานาคชัยนาท
รูปปั้นพญานาคนครนายก
รูปปั้นพญานาคนครปฐม
รูปปั้นพญานาคนครสวรรค์
รูปปั้นพญานาคนนทบุรี
รูปปั้นพญานาคปทุมธานี
รูปปั้นพญานาคพระนครศรีอยุธยา
รูปปั้นพญานาคพิจิตร
รูปปั้นพญานาคพิษณุโลก
รูปปั้นพญานาคเพชรบูรณ์
รูปปั้นพญานาคลพบุรี
รูปปั้นพญานาคสมุทรปราการ
รูปปั้นพญานาคสมุทรสงคราม
รูปปั้นพญานาคสมุทรสาคร
รูปปั้นพญานาคสิงห์บุรี
รูปปั้นพญานาคสุโขทัย
รูปปั้นพญานาคสุพรรณบุรี
รูปปั้นพญานาคสระบุรี
รูปปั้นพญานาคอ่างทอง
รูปปั้นพญานาคอุทัยธานี
รูปปั้นพญานาคจันทบุรี
รูปปั้นพญานาคฉะเชิงเทรา
รูปปั้นพญานาคชลบุรี
รูปปั้นพญานาคตราด
รูปปั้นพญานาคปราจีนบุรี
รูปปั้นพญานาคระยอง
รูปปั้นพญานาคสระแก้ว
รูปปั้นพญานาคกาญจนบุรี
รูปปั้นพญานาคตาก
รูปปั้นพญานาคประจวบคีรีขันธ์
รูปปั้นพญานาคเพชรบุรี
รูปปั้นพญานาคราชบุรี
รูปปั้นพญานาคกระบี่
รูปปั้นพญานาคชุมพร
รูปปั้นพญานาคตรัง
รูปปั้นพญานาคนครศรีธรรมราช
รูปปั้นพญานาคนราธิวาส
รูปปั้นพญานาคปัตตานี
รูปปั้นพญานาคพังงา
รูปปั้นพญานาคพัทลุง
รูปปั้นพญานาคภูเก็ต
รูปปั้นพญานาคระนอง
รูปปั้นพญานาคสตูล
รูปปั้นพญานาคสงขลา
รูปปั้นพญานาคสุราษฎร์ธานี
รูปปั้นพญานาคยะลา
รูปปั้นพญานาคกรุงเทพมหานคร
รูปปั้นพญานาคคลองสาน
รูปปั้นพญานาคคลองสามวา
รูปปั้นพญานาคคลองเตย
รูปปั้นพญานาคคันนายาว
รูปปั้นพญานาคจอมทอง
รูปปั้นพญานาคดอนเมือง
รูปปั้นพญานาคดินแดง
รูปปั้นพญานาคดุสิต
รูปปั้นพญานาคตลิ่งชัน
รูปปั้นพญานาคทวีวัฒนา
รูปปั้นพญานาคทุ่งครุ
รูปปั้นพญานาคธนบุรี
รูปปั้นพญานาคบางกอกน้อย
รูปปั้นพญานาคบางกอกใหญ่
รูปปั้นพญานาคบางกะปิ
รูปปั้นพญานาคบางคอแหลม
รูปปั้นพญานาคบางซื่อ
รูปปั้นพญานาคบางนา
รูปปั้นพญานาคบางพลัด
รูปปั้นพญานาคบางรัก
รูปปั้นพญานาคบางเขน
รูปปั้นพญานาคบางแค
รูปปั้นพญานาคบึงกุ่ม
รูปปั้นพญานาคปทุมวัน
รูปปั้นพญานาคประเวศ
รูปปั้นพญานาคป้อมปราบศัตรูพ่าย
รูปปั้นพญานาคพญาไท
รูปปั้นพญานาคพระนคร
รูปปั้นพญานาคพระโขนง
รูปปั้นพญานาคภาษีเจริญ
รูปปั้นพญานาคมีนบุรี
รูปปั้นพญานาคยานนาวา
รูปปั้นพญานาคราชเทวี
รูปปั้นพญานาคราษฎร์บูรณะ
รูปปั้นพญานาคลาดกระบัง
รูปปั้นพญานาคลาดพร้าว
รูปปั้นพญานาควังทองหลาง
รูปปั้นพญานาควัฒนา
รูปปั้นพญานาคสวนหลวง
รูปปั้นพญานาคสะพานสูง
รูปปั้นพญานาคสัมพันธวงศ์
รูปปั้นพญานาคสาทร
รูปปั้นพญานาคสายไหม
รูปปั้นพญานาคหนองจอก
รูปปั้นพญานาคหนองแขม
รูปปั้นพญานาคหลักสี่
รูปปั้นพญานาคห้วยขวาง
รูปปั้นพญานาคเมืองนครปฐม
รูปปั้นพญานาคกำแพงแสน
รูปปั้นพญานาคดอนตูม
รูปปั้นพญานาคนครชัยศรี
รูปปั้นพญานาคบางเลน
รูปปั้นพญานาคพุทธมณฑล
รูปปั้นพญานาคสามพราน
รูปปั้นพญานาคเมืองนนทบุรี
รูปปั้นพญานาคบางกรวย
รูปปั้นพญานาคบางบัวทอง
รูปปั้นพญานาคบางใหญ่
รูปปั้นพญานาคปากเกร็ด
รูปปั้นพญานาคไทรน้อย
รูปปั้นพญานาคเมืองปทุมธานี
รูปปั้นพญานาคคลองหลวง
รูปปั้นพญานาคธัญบุรี
รูปปั้นพญานาคลาดหลุมแก้ว
รูปปั้นพญานาคลำลูกกา
รูปปั้นพญานาคสามโคก
รูปปั้นพญานาคหนองเสือ
รูปปั้นพญานาคเมืองสมุทรปราการ
รูปปั้นพญานาคบางพลี
รูปปั้นพญานาคบางเสาธง
รูปปั้นพญานาคพระประแดง
รูปปั้นพญานาคพระสมุทรเจดีย์
รูปปั้นพญานาคเมืองระยอง
รูปปั้นพญานาคนิคมพัฒนา
รูปปั้นพญานาคเขาชะเมา
รูปปั้นพญานาคบ้านฉาง
รูปปั้นพญานาคปลวกแดง
รูปปั้นพญานาควังจันทร์
รูปปั้นพญานาคแกลง
รูปปั้นพญานาคเมืองชลบุรี
รูปปั้นพญานาคเกาะจันทร์
รูปปั้นพญานาคบางละมุง
รูปปั้นพญานาคบ่อทอง
รูปปั้นพญานาคบ้านบึง
รูปปั้นพญานาคพนัสนิคม
รูปปั้นพญานาคพานทอง
รูปปั้นพญานาคศรีราชา
รูปปั้นพญานาคสัตหีบ
รูปปั้นพญานาคหนองใหญ่
รูปปั้นพญานาคเกาะสีชัง
รูปปั้นพญานาคเมืองสมุทรสาคร
รูปปั้นพญานาคกระทุ่มแบน
รูปปั้นพญานาคบ้านแพ้ว
รูปปั้นพญานาคมหาชัย
รูปปั้นพญานาคเมืองสมุทร
รูปปั้นพญานาคอัมพวา
รูปปั้นพญานาคบางคนที
รูปปั้นพญานาคเมืองราชบุรี
รูปปั้นพญานาคบ้านคา
รูปปั้นพญานาคจอมบึง
รูปปั้นพญานาคดำเนินสะดวก
รูปปั้นพญานาคบางแพ
รูปปั้นพญานาคบ้านโป่ง
รูปปั้นพญานาคปากท่อ
รูปปั้นพญานาควัดเพลง
รูปปั้นพญานาคสวนผึ้ง
รูปปั้นพญานาคโพธาราม
รูปปั้นพญานาคเมืองฉะเชิงเทรา
รูปปั้นพญานาคคลองเขื่อน
รูปปั้นพญานาคท่าตะเกียบ
รูปปั้นพญานาคบางคล้า
รูปปั้นพญานาคบางน้ำเปรี้ยว
รูปปั้นพญานาคบางปะกง
รูปปั้นพญานาคบ้านโพธิ์
รูปปั้นพญานาคพนมสารคาม
รูปปั้นพญานาคราชสาส์น
รูปปั้นพญานาคสนามชัยเขต
รูปปั้นพญานาคแปลงยาว
รูปปั้นพญานาคเมืองนครนายก
รูปปั้นพญานาคปากพลี
รูปปั้นพญานาคบ้านนา
รูปปั้นพญานาคองครักษ์